Negatywne scenariusze testowe. Przykłady

Negatywne scenariusze testowe polegają na celowym sprawdzaniu, jak system reaguje w warunkach nietypowych, granicznych lub wręcz błędnych. W praktyce oznacza to wprowadzanie danych, wykonywanie działań lub wymuszanie sytuacji, które wykraczają poza przewidziany sposób korzystania z aplikacji. Pominięcie tego obszaru prowadzi do realnych strat, od awarii i luk bezpieczeństwa, po pogorszenie opinii o produkcie końcowym.

Poniżej omawiamy trzy obszary, w których regularne stosowanie negatywnych scenariuszy może znacząco zwiększyć odporność oprogramowania.

Scenariusze brzegowe

Scenariusze brzegowe pojawiają się wtedy, gdy aplikacja działa na krawędzi określonych w specyfikacji parametrów. Choć występują rzadko, ich skutki mogą być poważne, jeśli nie zostaną uwzględnione w testach. 

Przykład: system akceptujący wiek użytkownika w zakresie 18-100 powinien być sprawdzony nie tylko dla wartości z tego przedziału, ale także na jego granicach i poza nimi (18, 100, <18, >100). Tego typu testy ujawniają często ukryte założenia w kodzie. 

Brak kontroli nad takimi sytuacjami miał już konsekwencje w branży gier. Niewystarczające testy dotyczące mechanik nagradzania czy czasu rozgrywki doprowadziły do głośnych pozwów przeciwko firmom takim jak Epic Games czy Microsoft. Wskazywano, że brak ograniczeń w pewnych warunkach sprzyjał spędzaniu zbyt długiego czasu na grze i zbyt dużym wydatkom w aplikacji. 

Na co zwrócić uwagę?

• wartości parametrów poniżej minimalnych i powyżej maksymalnych 
• zachowanie systemu przy braku danych
• działanie przy ograniczonych zasobach (pamięć, czas, przepustowość)
• nietypowe wzorce korzystania z aplikacji.

Błędy walidacji danych wejściowych

Błędy walidacji występują, gdy aplikacja akceptuje dane niezgodne z założeniami. Mogą one prowadzić do nieprzewidzianych zachowań, utraty integralności danych lub luk bezpieczeństwa. 

Do najczęstszych problemów należą:

• wpisywanie tekstu w polach liczbowych
• wklejanie skryptów w formularzach
• przesyłanie plików wykonywalnych podszywających się pod obrazy
• brak limitów na wielkość przesyłanych plików.

Efektywna walidacja powinna obejmować dwa poziomy:

1. Format danych (sprawdzenie, czy wartość ma właściwy typ)
2. Zakres i sensowność (ocena, czy wartość mieści się w przewidzianych granicach).

Pominięcie któregokolwiek z tych etapów zwiększa ryzyko awarii lub wykorzystania systemu w sposób niezgodny z jego przeznaczeniem. 

Luki bezpieczeństwa 

Negatywne scenariusze w obszarze bezpieczeństwa wymagają przyjęcia punktu widzenia osoby próbującej obejść zabezpieczenia systemu. 

Do typowych zagrożeń, które można ujawnić w ten sposób, należą:

• wstrzykiwanie złośliwego kodu (SQL injection)
• ataki cross-site scripting (XSS)
• obejście mechanizmów uwierzytelniania
• ujawnianie danych wrażliwych
• niebezpieczna deserializacja

Skala problemu jest ogromna. W 2024 roku FBI raportowało miliardowe straty finansowe spowodowane atakami ransomware, które dotknęły zarówno małe, jak i duże organizacje. W wielu przypadkach źródłem problemu była niewystarczająca obsługa negatywnych scenariuszy w procesie testowania.

Wdrażanie negatywnych scenariuszy w procesie testowym

Skuteczne wykorzystanie negatywnych testów opiera się na trzech zasadach:

1. Analiza możliwych odchyleń (systematyczne identyfikowanie granic i nietypowych zachowań)
2. Walidacja na każdym etapie (od pojedynczych pól po złożone integracje)
3. Regularne testy bezpieczeństwa (prowadzone proaktywnie, zanim zrobi to atakujący). 

Każdy system ma swoje granice. Pytanie, czy znasz je wystarczająco dobrze, zanim pozna je twój użytkownik albo atakujący. Negatywne scenariusze testowe pozwalają przesunąć moment zaskoczenia na etap testów, a nie na dzień premiery. To podejście, które wyróżnia dojrzałe zespoły testerskie i minimalizuje ryzyko kosztownych awarii.