Spis powszechny niedostępny dla osób z niepełnosprawnościami oraz dla mniejszości

Spis powszechny niedostępny dla osób z niepełnosprawnościami oraz dla mniejszości
Rzecznik Praw Obywatelskich wytknął w formularzu spisu powszechnego wiele błędów, które nie tylko łamią prawo, ale również zmuszają osoby samospisujące się do złamania prawa.

RPO, Adam Bodnar, analizując Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań w 2021 r., pisze do Dominika Rozkruta, prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, o wielu problemach, które się w nim pojawiają. Odnosi się on do zapisów polskiego prawa, które jeszcze bardziej uwidaczniają, że Spis łamie podstawowe prawa obywateli. Lista zarzutów kierowanych ze strony RPO jest długa. Pokrywa się ona nie tylko z ogólnym złym odbiorem pytań, w nim zawartych, ale również dotyczy konstrukcji samego formularza. 


 1. Niedostępność dla niepełnosprawnych

Ankieta spisu, została udostępniona w Internecie. Jak się okazuje nie wszyscy mogą z niej skorzystać, ponieważ jest niedostępna dla osób niewidomych i słabowidzących. 

Zgodnie z ustawą o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych, powinna być ona dostosowana do standardu WCAG 2.1., by mogły z niej skorzystać również osoby z niepełnosprawnościami. Niestety ankieta spisu pozostaje niedostępna dla osób niewidomych i słabowidzących. Program czytający nie może rozpoznać części pytań formularza. Nadal nie jest też możliwe obsłużenie formularza przy użyciu samej klawiatury. Uzupełnienie dalszej części ankiety jest możliwe dopiero do wypełnieniu pola "imię", co utrudnia obsługę formularza. Przy konstruowaniu ankiety niezbędne jest uwzględnienie potrzeb wszystkich ankietowanych, w tym także osób z różnymi niepełnosprawnościami. Obowiązkiem Prezesa GUS jest zapewnienie warunków oraz metod spisu w taki sposób, aby każdy mógł w nim uczestniczyć, niezależnie od stanu zdrowia, wieku czy stopnia niepełnosprawności.

2. Brak części funkcjonalności

  1. Osoba transpłciowa, która nie przeszła jeszcze procesu uzgodnienia płci prawnej, jest zaś zmuszona wpisać płeć metrykalną, niezgodną z rzeczywistą. 

Zgodnie z klasyfikacją medyczną Światowej Organizacji Zdrowia ICD-11, "niezgodność płciowa" jest to trwała niezgodność pomiędzy płcią faktycznie odczuwaną, a płcią przypisaną przy urodzeniu. Zjawisko transpłciowości obejmuje też tzw. osoby niebinarne, których tożsamość nie zakłada identyfikacji z konkretną płcią.

Sądowe uzgodnienie płci następuje na mocy orzeczenia sądu wg art. 189 "Kodeksu postepowania cywilnego". Potwierdza ono jedynie fakt przynależności danej osoby do określonej płci. Dlatego w przypadku osób z potwierdzoną tożsamością transpłciową ważne jest, aby organy państwa, w jak największym zakresie, umożliwiały osobom transpłciowym życie w zgodzie ze swoją płcią – również zanim nastąpi sądowe ustalenie płci. Problem niedostosowania formularza spisowego ujawnia się już przy pytaniu o numer PESEL oraz płeć. Jeśli osoba transpłciowa nie przeszła jeszcze przez proces uzgodnienia płci prawnej, gdy wybiera ona w formularzu swą płeć rzeczywistą – faktycznie i trwale odczuwaną – to jeśli jest ona niezgodna z płcią zakodowaną w nr PESEL, system informuje o błędzie. Jeśli osoba transpłciowa nie uzgodniła jeszcze oficjalnie płci prawnej, to wpisując w formularzu swoją płeć rzeczywistą – faktycznie i trwale odczuwaną – system informuje o błędzie, ponieważ wybrana płeć nie zgadza się z informacjami zawartymi w numerze PESEL.

  1. Wybór opcji "żonaty/zamężna" dla osób ze związków jednopłciowych, zalegalizowanych za granicą (gdzie są one legalne).
  2. Przedstawicielom mniejszości narodowych i etnicznych system uniemożliwia używanie innych znaków, niż te, przyjęte w polskim alfabecie.

Dla mniejszości etnicznych i narodowych Spis Powszechny, to narzędzie pozwalające na oszacowanie ich liczebności. Od tego zależy w dużym stopniu rozdział środków z budżetu państwa oraz dotacji europejskich, służących podtrzymaniu ich tożsamości. Zgodnie z art. 7 ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, jednym z podstawowych praw mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce jest prawo do używania pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości, w szczególności do rejestracji w aktach stanu cywilnego i dokumentach tożsamości. Tymczasem są osoby, które wskazują na brak możliwości wpisywania w formularzu spisu danych osobowych, zgodnych z zapisanymi w dokumentach tożsamości. Może bo być  sprzeczne z art. 35 ust. 1 Konstytucji, że Polska zapewnia obywatelom polskim, należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.

Jak podnoszą członkowie mniejszości, po wpisaniu innego symbolu niż znaki przyjęte w polskim alfabecie, formularz informuje, że dane pole zawiera "niedozwolone znaki". Może to mieć znamiona dyskryminacji ze względu na narodowość lub pochodzenie etniczne i skutecznie zniechęcać członków mniejszości do spisu.

Blokując niepolskie znaki diakrytyczne, obecny formularz nie tylko utrudnia członkom mniejszości korzystanie z praw. Uniemożliwia też udzielanie dokładnych, wyczerpujących i zgodnych z prawdą odpowiedzi. Tym samym staje w sprzeczności ustawą  o Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań w 2021 r.

Wszystko to utrudnia korzystanie samospisującym się w Internecie z ich praw, a ponadto uniemożliwia udzielanie dokładnych, wyczerpujących i zgodnych z prawdą odpowiedzi. 
 
Za wskazanie nieprawdziwych danych grozi odpowiedzialność karna. W przypadku osób trans płciowych, niebinarnych i tych, które zawarły jednopłciowy związek małżeński za granicą powstaje poważna wątpliwość, czy mają one w ogóle możliwość sprostania obowiązkowi samospisania. RPO rekomenduje taką modyfikację algorytmu formularza, aby podczas jego wypełniania możliwe było wskazanie innej płci niż ta zakodowana w nr PESEL, a także wskazanie innej płci niż "kobieta" lub "mężczyzna". Co do osób, które zawarły jednopłciowy związek małżeński za granicą, rekomenduje zaś zapewnienie odpowiedniej informacji o tym, jak powinien zostać wypełniony formularz spisowy.

Źródła:
https://www.rpo.gov.pl/pl/content/rpo-spis-powszechny-problemy-osob-niepelnosprawnosciami-mniejszosci

Powiązane usługi

To powinno Cię zainteresować